kwatery w Polsce

„Województwo Pomorskie"

16 July 2013r.

Nazwa „Województwo Pomorskie" nie jest ścisłą, gdyż dawne województwo pomorskie (do XIII w. księstwo pomorskie) zajmuje tylko lewy brzeg Wisły, podczas gdy na prawym brzegu Wisły leżały województwa malborskie i chełmińskie, z których ostatnie składało się niegdyś z ziemi michałowskiej, chełmińskiej i lubawskiej, które do XIII w. wchodziły w skład Mazowsza. Ziemie te w okresie 1466—72 nosiły nazwę Prus Królewskich, która była o tyle nieodpowiednią, że lewy brzeg Wisły nigdy do celtyckich Prusaków nie należał, a w czasach rozbiorów nadano im urzędową nazwę Prus Zachodnich Obszar. Podczas gdy Prusy Zachodnie miały 25.500 km', Polsce przypadło z nich tylko terytorjum o obszarze 15.334 km', reszta pozostała przy Niemcach (przeszło 8.000 km1), lub też utworzyła terytorjum wolnego miasta Gdańska mające 1952 km1 pow. i 354.000 ludności. Podział administracyjny. Za polskich czasów Prusy Królewskie dzieliły się na trzy województwa: Pomorskie, Chełmińskie i Malborskie. Za czasów pruskich prowincja Prus Zachodnich dzieliła się na dwie regencje: Gdańską i Kwidzyńską i 29 powiatów, z których jednakże powiat Suski i część Kwidzyńskiego na prawym brzegu Wisły należała do rozbiorów Polski do Prus Książęcych, zaś położone na zachodnich kresach powiaty Wałecki i Złotowski do rozbiorów Polski należały do województwa Poznańskiego. Z pośród 29 powiatów, 17 przyznano Polsce i tworzą one województwo Pomorskie, a mianowicie: pucki, weyherowski, kartuski, kościerski, starogardzki, część kwidzyńskiego na lewym brzegu Wisły (gniewski*, tczewski, tucholski, chojnicki, świecki, grudziądzki miejski i wiejski, chełmiński wąbrzeski, toruński miejski i wiejski, część złotowskiego isępoleński), a wreszcie skrawek mazur pruskich, który tworzy powiat działdowski. Geogralja historyczna. Lewy brzeg Wisły zajmowało do r. 1308 niezależne Księstwo Pomorskie którego granicą południową od strony Polski były rzeki Kamionka i Dobrzynka. W dobie podziału na dzielnice, Księstwo to rozpadało się na księstwa świeckie, tczewskie (łubiszewskie), gdańskie i biało-grodzkie. Część południowo-zachodnią obecnego województwa (powiat sępoliński), z Sępolnem, Kamieniem i Więcborkiem, leżała w t. zw. Krainie, prowincji granicznej, której stolicą było Naklo, która przeważnie należała do Polski, politycznie wchodziła w skład Wielkopolski (województwo kaliskie), a religijnie do archidjecezji gnieźnieńskiej. Dzięki temu, koło Lendyczka u spływu Głdy i Dobrzynki schodziła się niegdyś potrójna granica Polski, Pomorza (później ziem krzyżackich) i księstwa Szczecińskiego. Na zachód od Krainy, oddzielony od niej Gldą, leżał należący oddawna do Wielkopolski powiat wałecki, wchodzący w skład województwa poznańskiego i diecezji poznańskiej, który dopiero Prusacy przyłączyli do Prus Zachodnich. Na prawym brzegu Wisły w trójkącie między Ossą, Wisłą a Drwęcą leży dawna ziemia chełmińska, na północ od niej zaczynając od granicznej niegdyś rzeki Ossy zamieszkała pierwotnie przez Celtyckich Prusaków prowincja Pomezanja, na wschód od Drwęcy ziemia lubawska, która do pokoju toruńskiego była księstwem świeckiem biskupów chełmińskich, a na południe od niej za rzeką Branicą ziemia michałowska, którą Krzyżacy dopiero w początkach XIV w. kupili od książąt Mazowieckich. Za rządów krzyżackich dawne księstwo Pomorskie Podzielili Krzyżacy na pięć komturstw (Gdańsk, Gniew, Świecie, Tuchola, Człuchów), wójtostwo w Tczewie przydzielili do kom-turstwa w Malborku, na prawym brzegu Wisły zaś siedzibą komturów były zamki w Toruniu, Grudziądzu, Kwidzynie, Malborgu, Kiszporku, Elblągu, Starogrodzie Chełmińskim, Radzyniu, Rogoźnie, Gołąbiu, Brodnicy, Papowie Biskupim i kilku innych. Po pokoju toruńskim z dawnego księstwa pomorskiego utworzono województwo pomorskie, z ziemi chałmińskiej, mi-chałowskiej i lubawskiej województwo chełmińskie, z północnej części Pomezanji woiewodztwo mslhorskie. Po rozbiorze Polski do prowincji Prus Zachodnich oprócz województwa pomorskiego, chełmińskiego i malborskiego, włączono też z dawnej Wielkopolski powiaty wałęcki i złotowski, skrawek Kujaw z miastem Podgórzem naprzeciw Torunia i dwa skrawki Mazowsza w okolicy Złotorji i Górżna na lewym brzegu Drwęcy. Do dzisiejszego województwa pomorskiego wszedł nadto powiat działdowski, który jest skrawkiem Prus Książęcych (Mazury Pruskie1. Układ powierz* tani. Województwo ma charakter wyżyny wzniesionej 100—200 m. n. m., która jest częścią wyżyny Bałtyckiej, przedzielonej w granicach województwa doliną Wisły na dwie części, pomorską i chełmińską. Wzgórza i krawędzie wyżyn, niejednokrotnie dochodzą da samej rzeki, tworząc malownicze i wysokie brzegi, np. pod Chełmnem, Grudziądzem, Sartawicami i t. d. Najwyższe punkty prawego brzegu Wisły wzniesione 260 m. n. m. leżą na wschód od Lubawy. Na lewym brzegu Wisły najwyższemi wzniesieniami są wzgórza Szwajc^ji Kaszubskiej, niedaleko morza, których najwyższy szczyt Wieżyca 331 m. jest zarazem najwyższem wzniesieniem województwa. Na południe od Szwajcarji Kaszubskiej przedzielone od niej pasmem nieurodzajnych piasków, leżą Bory Tucholskie największy obszar leśny województwa, obejmujący około 2.000 km* lasu. Wśród tych lasów tworzą rzeki Brda, Czarna Woda i Wierzyca piękne doliny. Województwo Pomorskie zawdzięcza ukształtowanie powierzchni eooce lodowców, które południowemi kończynami sięgały daleko poza terytorjum Pomorza. Pozostałością epoki lodowców są liczne głazy narzutowe, moreny czołowe i denne i jeziora już" to wąskie, długie a głębokie, które wytworzyły ię w wytartych przez lodowce rynnach, już to małe okrągłe a głębokie, utworzone przez spływającą z lodowca wodę. Epokę tą zwaną epoką dyluwjalną, poprzedzała epoka tropikalnego klimatu, kiedy rosły tu sosny bursztynowe, a później epoka klimatu ciepłego, cieplejsza mniej więcej o 10° od obecnego, kiedy rosły drzewa, z których wytworzył się węgiel brunatny.