kwatery w Polsce

Kaszubskie Jeziora

13 June 2012r.

Ukształtowanie powierzchni krainy kaszubskich jezior nastąpiło w czwartorzędzie, tj. okresie geologicznym trwającym w przybliżeniu ostatni milion lat. Okres ten dzieli się na dwie epoki: plejstocenu — jak przyjęto nazywać epokę lodowcową, oraz holocenu, inaczej postglacjału, czyli epokę polodowcową, trwającą na terenie Pomorza od około 17 000 lat. W epoce lodowcowej nastąpiła inwazja olbrzymich mas lodu, które zsunąwszy się z gór Skandynawii ogarnęły między innymi cały prawie obszar Polski, wdzierając się aż w Sudety, Bramę Morawską i na Pogórze Karpackie. Następujące później ocieplenia, to znów ochłodzenia klimatu powodowały, że lód wycofywał się ku północy, czyli topniał, a z nawrotem zimna wracał znów na opuszczone tereny. Nawrotów tych było według niektórych badaczy trzy lub cztery i odpowiednia do tego ilość międzylodowcowych okresów ocieplenia nazywanych interglacjałami. Ostatni, najmłodszy postój lodowca, tzw. zlodowacenie bałtyckie albo glacjał bałtycki, objął około 25 000 lat temu dzisiejsze tereny pomorskie, a ściślej mówiąc obszary północnej Polski sięgające po linię, która biegnie z okolic Gubina w kierunku na Zieloną Górę, Leszno, Płock i dalej przez Nidzicę, Grajewo w stronę Grodna. Na obszarze tym następowały jeszcze — jak przyjmują niektórzy badacze -— trzy fazy postoju lodowca. Ostatnia z nich, nazwana stadiałem pomorskim, a trwająca w przybliżeniu od 20 000 do 17 000 lat temu, ukształtowała ostatecznie na dotychczasowym podłożu z okresu starszych zlodowaceń obecnie istniejącą rzeźbę powierzchni. Nadmienić tu należy, iż spływające z gór Skandynawii masy lodu o grubości dochodzącej do 1000 m niosły na sobie lub w swym wnętrzu zdarte ze zboczy górskich materiały w postaci glin, piasku, żwiru oraz głazów różnej wielkości i w różnej miejscami ilości. Tam gdzie w okresie ocieplenia wielkie płaty lodu powoli topniały, przywleczony materiał osadzał się na podłożu tworząc większe lub mniejsze usypiska, zależnie od ilości tkwiących w lodowcu glin, piasków czy kamieni. Często w szczelinach topniejącego lodu krążące wody osadzały większe ilości materiałów w postaci wydłużonych wzniesień, ciągnących się nieraz kilometrami. Takie wzgórza, nazywane ozami, zbudowane są z piasków naniesionych przez strumienie podlodowcowe. W niektórych miejscach, gdzie w obniżeniach terenu zalegały dłużej wielkie bryły martwego lodu, tzn. oddzielonego od czaszy ustępującego ku północy lodowca, powstały bezodpływowe jeziora, bagniska lub zatorfione obszary. Tego rodzaju w y t o p i s k spotyka się dużo na terenie wysoczyzn pojeziernych. W wytopiskowym zagłębieniu rozlewa się np. malownicze Jezioro Otomińskie, wielkim wytopiskiem jest też zagłębienie terenu na wschód od Żukowa, nazywane Basenem Żukowskim. W miejscach powolnego topnienia nieruchomych mas lodowych powstały faliste lub równinne obszary m o-reny dennej, zbudowane z marglistych glin i piasków poprzetykanych zazwyczaj głazami. Oprócz tych spokojnych form, tworzących charakterystyczny krajobraz moreny dennej, występują na omawianych obszarach znacznie silniejsze zróżnicowania terenów polodowcowych w postaci łańcuchów nieregularnych wzniesień o stromych nieraz zboczach oraz wydłużonych wałów, oddzielonych od siebie głębokimi bruzdami, których dna wypełniają wody jezior nazywanych rynnowymi. Są to obszary moren czołowych, wyniosłości nazwanych tak ze względu na powstanie u czoła lodowca w miejscu jego zatrzymania się, tzn. tam, gdzie on topniał, a równocześnie w tym samym tempie zasilany był przez napływające z północy masy lodu przynoszące wciąż nowy materiał skalny. W wyniku takiego procesu następowało u czoła lodowca nagromadzenie materiału skalnego, czyli powstawanie mniejszych lub większych wzniesień. Zagmatwany zwykle układ tych wzniesień, ich rozrzucenie jest wynikiem oscylacji, czyli wahań: wysuwania się i ustępowania jęzorów lodowcowych, pozostawiających wciąż nowe zwały rumowiska u swego czoła. Największa akumulacja materiałów morenowych nastąpiła u zbiegu dwu potężnych jęzorów lodowcowych: bytowskiego i wiślanego. W miejscu tym utworzył się imponujący masyw Wzgórz Szymbarskich ze szczytem Wieżycą, kulminacją całego pojezierza. Między wałami moren czołowych, w głębokich, ciągnących się kilometrami rynnach powstały malownicze, przeważnie wąskie i wydłużone, czasami kapryśnie powyginane, jeziora. Ich rynny o szerokości większej nieraz niż 1 km wyżłobione zostały przez lodowiec w okresie parcia ku południowi. Po ustąpieniu czaszy lodowej w rynnach utrzymywały się jeszcze długo, dzięki zamuleniu materiałem niesionym przez spływające wody, ogromne bryły lodu. Dopiero po ich wytopieniu się, co mogło nastąpić najprawdopodobniej w początkach epoki holoceńskiej, powstały wzmiankowane jeziora rynnowe. Najtypow-szym przykładem takiego zbiornika wody jest znane z uroku kilkunastokilometrowej długości Jezioro Raduńskie. W okresie topnienia lodowca płynące u jego krawędzi wody rozlewały się szerokim wachlarzem, a niosąc w swych Krajobraz w południowej części Kaszub

wakacje nad morzem, wakacje, kaszubskie jeziora